Luchtkasteleneisen hoge onderhoudskosten
Edward Bulwer-Lytton

Fusies zijn van alle tijden. Big is beautiful, heet het dan. Toch gaat het vaker mis dan goed. In dit hoofdstuk laat de Hork Frits kennismaken met de valkuilen van de gemeentelijk fusie. En dat zijn er nogal wat…

De Hork ruikt bloed

“Hé die Frits. Alles kits?”
‘Jazeker, Hork. Biertje?’
“Yep. Lekker zonnetje vandaag.”
‘Yeah. Ober! Twee maal graag.’
“En, nog leuke nieuwtjes?”
‘Jaja. Hot van de spot dit keer.’
“Hoho, Frits. Ik word nu nieuwsgierig.”
De ober zet de bieren op tafel.
‘Ja, Hork. Proost!’ Frits neemt een forse teug.
“Proost.”
De Hork kijkt Frits aan.
“Oké Frits. Je staat opspringen. Vertel op.”
Frits buigt zich voorover naar de Hork
Met een twinkeling in zijn ogen fluistert hij zachtjes:’Fusie!’
De Hork begint te lachen.
“Aááááárrrrrggghhhh!! Een mijnenveld. Intriges, moord, doodslag, dolken in de rug, sinistere plannenmakers en muurbloempjes die zich plots tot Machiavelli ontpoppen. Fantááástisch!! Vertel verder Frits. Ik ruik bloed aan de paal.”
Frits moet ook lachen.
‘Ik dacht wel dat je zo zou reageren, Hork. Het is nog maar pas bekend in kleine kring, dus mondje dicht, hè.’
De Hork buigt zich over naar Frits. Hij maakt een ritsbeweging voor zijn mond. “My lips are sealed, Frits”, fluistert hij, terwijl hij met toegeknepen ogen het terras begint te scannen.
Frits lacht.
‘Ik heb al op microfoons gecheckt Hork. Alles veilig.’
De Hork gaat weer gewoon zitten.
“Oké Frits. Vertel op. Wie,wat, waar, wanneer, hoe en welke gemeentes gaan jullie oppeuzelen?”
‘De buren natuurlijk. Kennie effe serieus, Hork?’
“Oké, oké. Begin maar bij het begin.”

Mooi. Frits gaat een fusie in en de Hork leeft helemaal op. Spekkie voor zijn bekkie, zogezegd. Laten we snel kijken hoe dit verder gaat…

Voorspel

‘Goed. We hoorden het via de partijkanalen. De minister overweegt een bestuurlijke herindeling. De drie gemeenten aan de rivier worden één gemeente. Dus we gaan samen met de andere twee dorpen.’
“Precies. En omdat jullie gemeente twee keer zo groot is gaan jullie die dorpen bestuurlijk overnemen.”
‘Nee. Zij zijn samen even groot. De fusie gaat dus op basis van gelijkwaardigheid.’
“Apekool, Frits. En dat weet jij net zo goed als ik. Of geloof je die mooie praatjes nog steeds?”
‘Nee. Ik weet wel dat het goede bedoelingen zijn, maar dat de realiteit vaak anders is. Alleen, ik heb nog nooit een fusie meegemaakt. Dus ik weet niet hoe dat nou precies in zijn werk gaat. Volgens mij heb jij wel eens gezegd dat je wel eens een fusie hebt meegemaakt. Klopt dat, Hork?’
“Ja Frits, dat klopt.Vandaar ook mijn reactie.”
‘Kun je er wat meer oververtellen? Ik wil graag weten wat ik tegemoet kan zien.’
“Oké. Er zijn drie belangrijke stadia. Ten eerste de politieke fusie. Ten tweede de benoeming van de nieuwe directaris. Ten derde de ambtelijke fusie.”
‘Politieke en ambtelijke fusie snap ik. Maar de benoeming van de nieuwe directaris?’
“Is cruciaal. Hier kom ik nog op terug. Maar eerst de politiek. Wat gaat er gebeuren? Een fusie gaat meestal in na de gemeenteraadsverkiezingen. Bij jullie ook?”
‘Volgens mij is dat wel de bedoeling. De verkiezingen zijn over anderhalf jaar en Den Haag is nog niet formeel rond. Over een paar maanden nog een verkiezing is wat overdreven, lijkt me.’
“Oké. Er is dus nog wat tijd.”

Mooie woorden over gelijkwaardigheid zijn aan de Hork niet besteed. Verder brengt hij het fusieproces terug tot drie essentiële stappen. Laten we eens gaan kijken hoe de eerste stap bij Frits al in gang gezet is…

Politieke strijd

“Dus de eerste beweging is in de partijen. Wie o wie wordt de nieuwe lijsttrekker? Hoe is dat bij jullie?”
‘Onze huidige wethouder ziet zichzelf al helemaal zitten. Ook als wethouder in de nieuwe combinatie. Grotere gemeente, dus meer aanzien.’
“En meer munten, Frits.”
‘Hoho Hork. Zo zit onze wethouder niet in elkaar.’
De Hork kijkt Frits aan en trekt een wenkbrauw omhoog.
“Zeker weten Frits? Niets dan integriteit en de drang de goede zaak te dienen zonder oog op het eigenbelang? Al werd het salaris minder, dan nog zou hij het willen?”
‘Nou. Hij vindt wel dat het salaris conform de functie moet zijn.’
“Heeft ie dat al gezegd? Gevraagd of uit zichzelf?”
‘Hmm. Eerlijk gezegd kwam hij er wel snel mee op de proppen. Hmm.’
De Hork lacht.
“Niets om over in te zitten,Frits. Niets menselijks is ons vreemd. Het salaris is niet doorslaggevend, maar wel van belang. Als je wethouder dit ontkend zou hebben zou hij gewoon wat hypocriet bezig zijn geweest.”
‘Nou ja. Het is wel mijn wethouder en lijsttrekker.’
“Oké. Maar dit maakt van hem echt nog geen schurk, Frits. Het is logisch dat de gedachte aan je eigen portemonnee ook meteen opkomt. Niks mis mee, hoor. Als jij dacht dat hij zo nobel was, is dat een inschattingsfout van jou geweest Frits. Beetje goedgelovig geweest, misschien?”
‘Hmm. Misschien wel Hork.’
“Kijk. Dat is zo leuk aaneen fusie. Het brengt zaken als dit aan de oppervlakte.”
‘Jij hebt makkelijk lullen, Hork. Ik zit er middenin.’
“Welkom bij de grote wereld Frits. Zullen we zeggen: weer een beetje wijzer?”
‘Oké Hork. De boodschap komt door.’
“Mooi. Maar goed. Hoe denk je dat de partijleiders van de twee dorpen zullen reageren?”
‘Ojé. Ja, dat kan je uittekenen. Zij willen natuurlijk ook de lijst gaan trekken.’
“Maar jullie zijn de grootste en jullie hebben ervaring in een grotere gemeente. Dus…?”
‘Ja, ik hoor het ze al zeggen: het is een gelijkwaardige fusie en het gaat om de kwaliteiten niet om wie de grootste is.’
“Heel goed Frits. En wat is de kans dat jullie daarin meegaan?”
‘Tsja. Oké Hork. Je hebt je punt gemaakt. De neiging om als grootste de anderen op te slokken zit ook in mij.’
“Oké Frits. Deze eerlijkheid verdient een bier. Ober! Twee bier graag.”
‘Dus dit wordt een freefight in de politieke arena.’
“Klopt. En in die arena is geen rechtsbescherming of zoiets. Ambtenaren hebben rechtsbescherming, politici niet. Dus het is ieder voor zich. Aha,daar is het bier.”
‘Yeah. Proost Hork.’
“Proost Frits. Op de fusie!”
‘Op de fusie. Moge de beste winnen.’
“De beste of de sterkste, Frits?”
‘Maakt niet uit Hork, zolang de winnaar maar Frits heet.’
De Hork lacht.
“Oké, Frits. Dus we wachtende uitslag van dat gevecht maar gewoon af. De andere partijen vechten ook intern hun robbertje en het resultaat zullen we volgend jaar wel zien. Vervolgens zijn er verkiezingen en een nieuwe Gemeenteraad. Met de nieuwe Gemeenteraad, en een nieuw College, is de fusie bestuurlijk rond. De partijen zitten in hun nieuwe zadel.”

Wel, dat zal een mooi robbertje vechten worden. Helaas valt dat verhaal buiten het bestek van dit boek. Wellicht wordt dat ooit nog eens verteld. Nu snel terug naar het terras voor het vervolg van dit verhaal…

Van politiek naar directaris

‘Yep. En dan volgt het ambtelijke deel. Mag ik aannemen dat hier weer enkele valkuilen zitten?’
“Jazeker, Frits. De meest duidelijke is natuurlijk de medewerking van het personeel. Als het personeel meewerkt dan dragen ze bij wijze van spreken het management de fusie over. Als ze tegenwerken dan is het alsof de directaris aan een dood paard zit te trekken.”
‘Dat hebben we ook besproken. Er wordt een behoorlijke hoeveelheid geld gereserveerd om de gevolgen van de fusie voor het personeel in goede banen te leiden. Dus ik denk dat dat wel goed zit.’
“En jullie dachten met wat geld het vertrouwen van het personeel te krijgen? Welterusten vrind.”
‘Ja hallo, Hork. Een raadslid gaat niet over individuele ambtenaren. Wat kan ik als raadslid nog meer doen? Wij stellen geld beschikbaar en daarmee kan de directaris de ambtelijke fusie in goede banen leiden.’
“Aha. En wie verschijnt hierop het toneel, Frits?”
‘Shit Hork. Gaan we het nou wéér over die verdomde directaris hebben? Ik word daar soms zó moe van.’
“Oké Frits. Wat jij wilt. Ander onderwerp?”
Frits doet de armen over elkaar. Hij staart naar de punt van zijn schoen en verdwijnt even in zichzelf. De Hork laat hem met rust en nipt nog eens van zijn glas.Na enige tijd kijkt Frits op, hij ontspant zich en neemt een slok.
‘Oké Hork. De directaris.’
“Gaat ie weer een beetje, Frits?”
‘Yep. Ik verbaas me alleen over twee dingen. Enerzijds altijd die ongelooflijke nadruk op de directaris en anderzijds jouw niet te stoppen enthousiasme om daar elke keer weer op in te gaan. Hoe doe je dat, Hork?’
De Hork lacht.
“De directaris is van immens belang als je een goed functionerend ambtenarenapparaat wilt hebben. Dat is toch de basis van onze gesprekken? Jij wilde minder ambtenaren. Daarom komt die directaris telkens weer terug in onze gesprekken. Maar natuurlijk weet ik ook dat het besturen van een gemeente meer is dan het werk van de directaris. Alhoewel.. Er zijn directarissen die daar anders over denken.”
Onwillekeurig moet Frits hier toch om glimlachen.
‘Mochten ze willen, Hork!’
“Ha, zo ken ik mijn Frits weer. Welkom terug. Nog een biertje, Frits?”
‘Graag. Daar ben ik wel aan toe.’
“Ober.” De Hork wuift even naar de twee lege glazen op tafel.
“Goed als het bier er is zal ik je vertellen over de fusie waar ik bij betrokken ben geweest.”
De ober verschijnt met twee volle bierglazen en zet ze op tafel.
‘Proost Hork.’
“Gezondheid Frits.

Ja, daar is hij weer: de directaris. Nooit zichtbaar, maar altijd aanwezig. De Hork haalt Frits over om toch nog maar weer even door te zetten. Laten we maar eens gaan zien of dit terecht is…

De theorie

De Hork zet zijn glas neer en begint.
“Goed, de fusie. Even in het algemeen. Er zijn in het bedrijfsleven studies gedaan naar het al dan niet slagen van fusies. Het schijnt dat maar zeventien procent van de fusies echt meerwaarde oplevert. Toch hoor je bij het begin van de fusie altijd zo’n honderd procent van de directeuren luidkeels verkondigen dat het deze keer echt goed zal gaan. Op papier groeiende bomen altijd tot in de hemel. Bij gemeentelijke fusies zal dat wel niet veel anders zijn. Sterker nog. Er is onderzoek gedaan naar de effecten van de gemeentelijke fusies in de afgelopen tien jaar. Bij verreweg de meest organisaties is de ambtelijke organisatie alleen maar gegroeid. Terwijl van tevoren allemaal mooie plaatjes werden getekend over de schaalvoordelen die de fusie wel niet zou hebben. Een geslaagde fusie is dus nog niet zo makkelijk. Het is een mijnenveld en er is maar één goede weg en er zijn vele verkeerde afslagen. En die foute afslagen zien er over het algemeen verleidelijk uit.”
‘Het lijkt net een lichaam Hork. Er zijn vele manieren om ziek te zijn maar er is maar één manier om gezond te zijn.’
“Precies. En het is de directaris die bepaalt hoe gezond de ambtelijke organisatie uit het fusieproces tevoorschijn komt. En bij die fusie waar ik betrokken was ging er nogal wat mis. Een mooi voorbeeld hoe het niet moet. Ik zal er enkele zaken uitlichten. De rest kun je wel invullen.”
‘Oké. Kom maar op’
“In principe is het simpel. De directaris stelt een nieuwe structuur vast, de ambtenaren solliciteren op de nieuwe functies en een paar ongelukkige medewerkers vallen af. Voor deze laatste is het geld bedoeld waar je het over had. Outplacement en extra opleiding richting functie buiten de organisatie. Eenvoudig toch?”
‘Yep. Maar ik begin onderhand te merken: de eenvoudigste ideeën zijn het moeilijkst om goed uit te voeren.’’

Wel, de Hork heeft weer wat moois meegemaakt. Kommer en kwel, dus. Maar laten we eerlijk zijn. Als het allemaal perfect was gelopen dan was dit boek nooit tot stand gekomen. Terug naar de heren dus…

De praktijk

“Precies. In dit geval waren er twee gemeenten waarvan de ene ongeveer twee keer zo groot was als de eerste. De directaris van de grootste werd de nieuwe directaris. Twee functiegroepen erbij én een forse arbeidsmarkttoeslag.”
‘Zo. Die zorgde meteen algoed voor zichzelf.’’
“Ja. Geholpen door het College overigens. Formeel konden die twee functiegroepen wel, maar die arbeidsmarkttoeslag is altijd een grijs gebied. De functies daaronder werden een stuk minder omhooggetrokken. De fusie was een mooie gelegenheid om eens wat te doen aan de uitwassen in de twee organisaties. Normaal heeft het loongebouw in een ambtelijke organisatie de vorm van een wat steil toelopende piramide maar bij hem leek het loongebouw na de fusie meer op de Eiffeltoren.”
‘Zal het personeel blij mee zijn geweest.’
“Ja. Niet dus. Sommige functies waren wel wat hoger gewaardeerd dan in de vorige organisaties, maar ze gingen lang niet zo steil omhoog als de directaris. En tegelijkertijd werd de gelegenheid aangegrepen om heel wat functies iets te wijzigen en dus lager in te schalen. Dus het personeel was inderdaad niet echt blij hiermee. Maar goed. In die tijd sprak ik de personeelsmanager die in het fusieproces de rechterhand van de directaris was. Hij was dolenthousiast over de nieuwe organisatie. Alles zou veel en veel efficiënter en effectiever gaan in de nieuwe organisatie. Het was alsof je met een Jehovagetuige sprak. Ik vroeg hem wat hij vond van de twee vorige organisaties. Nou, die waren volgens hem beide een puinhoop geweest,maar nu zou alles anders gaan”
‘Hé. Waar heb ik dit eerder gehoord?’
“Mijn idee. Ik vertelde hem dan ook dat de ervaring leert dat twee puinhopen samenvoegen één grote puinhoop oplevert en niet een gestroomlijnde organisatie, zoals hij dacht. Eerst keek hij alsof hij het in Keulen hoorde donderen, maar vlak daarop ontstak hij in grote woede. Waar ik het wel niet vandaan haalde om zó negatief te zijn. Had ik dan niet zijn prachtige blauwdrukken gezien van de nieuwe organisatie? En waren de directaris en hij niet echte, harde managers die dit wel even voor elkaar zouden boksen? Hierop vertelde ik hem dat de nieuwe directaris de oude directaris van een organisatie was die hij zelf zonet had omschreven als een puinhoop. Dus waarom zou die directaris nu opeens een grotere organisatie wel goed kunnen laten lopen? Frits, niet gelogen, vergeleken met de uitbarsting die hierop volgde klinkt de atoombom als een muizenscheet. Dit was dus einde gesprek. Een normale conversatie was niet meer mogelijk.”
Frits lacht.
‘Nou Hork. Dat ‘realisme’ heeft hij je niet in dank afgenomen.’
“Daar heb je helemaal gelijk in, Frits.”
‘En? Daarna een goed gesprek gehad met de directaris over het gedrag van deze personeelsmeneer?’
“Gaan we lollig doen,Frits?”

Wel, de Hork kreeg hier de wind van voren. Hierna geeft hij nog een interessante analyse van dit gesprek. Laten we snel gaan luisteren…

Van personeelsmanager naar directaris

“Het interessante van dit gesprek is dat je er verschillende dingen uit kunt halen.”
‘Zoals?’
“Ten eerste, deze man is bang.”
‘Mogelijk voor jou, Hork.’
“Als hij mij de kamer uitblaft heeft hij toch het gevoel dat hij sterker is dan ik ben?”
‘Dat wel. Hmm. Lastig. Misschien is hij bang voor wat je zegt?’
“Komt in de buurt. Het is nooit leuk om een spiegel voorgehouden te krijgen. Maar toch is hij nog veel banger voor iemand anders.”
‘Iemand anders? Wie dan? Was er nog iemand in de kamer?’
“Ja en nee. We waren met zijn tweeën. Maar in zijn hoofd zit ook nog de directaris. Wat denk  je dat er gebeurt als hij mij gelijk geeft en hiermee naar de directaris stapt?”
‘Oei. Dan krijgt de personeelsmanager mogelijk zelf een outplacementtraject aangeboden?’
“Heel goed mogelijk, Frits.”
‘Maar dan nog hoeft hij toch niet zo hard tegen jou te schreeuwen, Hork?’
“Op zich niet. Maar het schreeuwen had ook nog een andere functie.”
‘En dat is?’
“Diep van binnen wist hij wel dat ik gelijk had. En om die innerlijke stem te smoren ging hij zo tegen mij tekeer.”
‘Ai. Gevangen tussen twee vuren dus.’
“Ja. En mij de kamer uitschreeuwen is makkelijker dan de baas vertellen dat er iets mis is met de baas. De menselijke geest is een wonderbaarlijk iets. Hij zal mogelijk zichzelf ook nog gaan wijsmaken dat hij een echte harde manager is die krachtdadig tegen mij heeft opgetreden waar dat nodig was.”
‘Lijkt me een ernstig geval voor de psychiater.’
“Ja. Ga jij het hem vertellen?”
‘Laat maar Hork. Ga verder met je verhaal.’
“Oké. Terug naar het verhaal. Wat je hier ook ziet is dat je vaak uit het gedrag van een ondergeschikte kunt aflezen hoe de baas in elkaar zit.”
‘Hmm. Meen je dat? Zo had ik het nog nooit gezien.’
“Ja. Kijk wat er gebeurt.Wat deze manager doet is elke vorm van kritiek afwijzen. Dit is dan ook zeer waarschijnlijk de lijn van de directaris.”
‘Zeker weten?’
“Nee. Ik zeg: zeer waarschijnlijk. Dit moet je wel controleren. Bij controle zul je zien dat in het merendeel van de gevallen dit echter wel zo is. De directaris zet de toon in de organisatie en na verloop van tijd zingen alle managers dat deuntje mee. Dus als ik zo’n manager tegenkom, begin ik meteen over zijn baas na te denken. Diegenen die het deuntje niet mee zingen zullen na verloop van tijd niet meer inde organisatie werken. Uit zichzelf weggegaan of ontslag.”
Frits fluit even voor zich uit.
‘Als ik dat doordenk, dan kun je dus uiteindelijk aan de behandeling bij de balie het karakter van de directaris bepalen.”
“Uiteindelijk wel, ja.”

Dit is duidelijk. Volgens de Hork beïnvloedt de directaris de gehele organisatie. Ergens wel logisch, vind u niet? Laten we eens gaan kijken hoe het in dit geval uitpakt…

De directaris kiest nieuwe managers

“Maar goed, Frits. Terug naar deze directaris. Wat gaat er gebeuren? De directaris heeft een blauwdruk van de ideale organisatie. Veel ambtenaren zijn wat realistischer en sommigen zullen daar wat over zeggen. De directari heeft echter het Grote Plan en zal elke kritiek afdoen als negatief. Sterker. Het gevaar is groot dat de directaris niet de kritiek maarde persoon als negatief zal kwalificeren. Dit verschijnsel staat bekend als het afmaken van de boodschapper. Doe dit een paar keer en iedereen houdt zijn klep.”
‘En ondertussen is de weerstand onder het personeel gegroeid.’
“De spijker op zijn kop, Frits. En die directaris maar zitten klagen dat hij aan een doodpaard zit te trekken. Als later de organisatie niet loopt volgens het Grote Plan zal de directaris de ondergeschikten de schuld geven. Het Grote Plan was toch immers perfect?”
‘Ik zie een hele grote puinhoop verschijnen, Hork.’
“Ja? Wordt het plaatje al duidelijk, Frits?”
‘Yep. Ga door Hork’
“Oké. In deze fijne sfeer mogen alle medewerkers solliciteren op de nieuwe functies. Uiteraard is alles op papier keurig geregeld. Als je het niet eens bent met een afwijzing kun je bij de directaris bezwaar aantekenen.”
‘Drie keer raden hoe deze hierop reageert. Gezeur!’
De Hork lacht.
“Ga je lekker, Frits?”
‘Jaja. Maar goed. Even serieus. Wat gebeurde er?’
“Denk even na. De nieuwe directaris heeft jaren met een managementteam gewerkt. Deze managers zijn al helemaal gevormd door deze directaris. Deze managers gaan natuurlijk solliciteren op de nieuwe managementfuncties.”
‘Natuurlijk.’
“De managers van de kleinere fusiepartner gaan ook solliciteren op die managementfuncties. Toch?”
‘Ja. Ohoh. En wie worden er benoemd?’
“Frits! Wat ben je cynisch.Het zou toch een gelijkwaardige fusie worden met selectie op basis van kwaliteit?”
‘Het is makkelijker een vreemde af te wijzen dan een oude bekende, Hork.’
“Klopt Frits. En daarnaast hebben de managers van de grootste fusiepartner aan grotere sectorenleiding gegeven en dit geeft de directaris zogenaamd een “zakelijk”argument om hen geschikter te doen vinden dan de managers van de kleine organisatie. En probeer daar maar eens tegenop te protesteren.”
‘Zit op zich wel iets in Hork.’
“Daar heb je helemaal gelijk in Frits. Maar als je ziet wat voor kneuteraars soms op die functies zitten, vraag je je af waarom ze toch weer een stapje hoger geplaatst worden.”
‘Ben jij nu niet wat cynisch aan het worden, Hork?’
“Zeker niet. Wel realistisch, trouwens. Ik heb het in die tent meegemaakt dat één van die sollicitanten getest werd door een psychologisch bureau. Uitkomst: communicatief onbenul. En dus ongeschikt als leidinggevende, zeker op zo’n hoge positie. De directaris benoemde hem toch.”
‘Met als gevolg nog meer problemen op die sector.’
“Ja. Dat benoemingsbesluit heeft de belastingbetaler jarenlang een aardige duit gekost en een aantal ambtenaren onder die vent een boel lol in het werk.”

Nou, de Hork kiest het wel uit waar hij gaat werken. Gelukkig voor ons levert het wel mooie verhalen op. Snel kijken hoe dit verder gaat…

De overige ambtenaren volgen

“Maar goed. Het nieuwe managementteam staat er. Nu mogen de overige medewerkers solliciteren. Voel je behoefte om een voorspelling te doen?”
‘Nou. Het patroon zal waarschijnlijk wel doorgezet worden. En dus lange gezichten bij veelmedewerkers van de kleinere fusiepartner.’
“Yep. En dus..?”
‘Mmm. Bezwaarschriften,gevechten en langgerekte outplacementtrajecten?’
“Ja. En die outplacementtrajecten duren extra lang omdat veel mensen zich genaaid voelen en dus niet zo snel oprotten.”
‘Lijkt me niet realistisch.Op zo’n moment kun je toch veel beter zo snel mogelijk maken dat je wegkomt?’
“Hoho, Frits. Wel of niet snel weg is inderdaad de vraag. Om het één of ander meteen realistisch te noemen is misschien wat al te snel geoordeeld. Zullen we dit even wat nader bekijken?”
‘Pfff, Hork. Gaan we weer moeilijk doen?’
De Hork lacht.
“Jazeker Frits. En bedenk:het is voor je eigen bestwil.”
‘Grrrrrrr!’
De Hork deinst terug.
“Hoho Frits. Koest! Rustig! Biertje?”
‘Graag Hork. Kom maar op.’
“Okido. Ober, twee bier graag.”

De Hork komt bij de schaduwkant van de fusie. Mensen die er op achteruit gaan dan wel weg moeten. De manier waarop dit gebeurt is vaak van meer belang dan het simpele feit dat dit gebeurt. Laten we kijken wat de Hork hierover aan Frits te vertellen heeft…

Een addertje onder het gras

De ober brengt het bier.
‘Het luistert verdorie allemaal wel nauw, Hork.’
“Klopt Frits. Je ziet een oplossing en je wilt snel. Maar toch, haastige spoed is zelden goed. Meestal bereik je meer met de weg der geleidelijkheid. En daarvoor moet je even stilstaan bij dit soort zaken. Ah, daar is het bier.Bedankt ober. Proost Frits.”
‘Proost Hork. Oké, kom maar op met je verhaal.’
“Goed. Laten we even kijken naar de situatie van de werknemer die weg moet. Hij voelt zich genaaid of misschien wel beledigd door zijn werkgever. Als de werkgever niets te verwijten valt is hij aan het zeuren. Als zijn gevoel wel klopt en de werkgever heeft hem genaaid dan heeft hij een punt.”
‘En nog meer reden om snelweg te wezen bij deze werkgever, zou ik zo zeggen. Maar ik neem aan dat er nu iets anders aankomt.’
“Klopt. Het punt is dat hij op de één of andere manier erkenning en genoegdoening wil. Op het moment dat je weg bent, houdt de arbeidsrelatie op te bestaan. En dus komt er dan geen erkenning of genoegdoening meer. Vele mensen in zijn omgeving vertellen hem dat hij maar ‘verstandig’ moet zijn. En dit kan botsen met zijn gevoel van zelfrespect. Hij wil in ieder geval laten zien dat hij niet zo maar wegloopt uit een onrechtvaardige situatie. Integendeel, hij wil er iets aan doen.”
‘En dus krijgt hij nog meer klappen. Handig hoor. Wat bereik je daar nou mee?’
“Laat ik het zo zeggen. Als iedereen in het verleden weggelopen zou zijn van onrechtvaardige situaties, denk je dat wij hier dan een democratische rechtsstaat gehad zouden hebben?”
‘Mmm. Dit gaat wel erg ver Hork. Maar ik zie je punt. Door de jaren heen hebben veel mensen gevochten voor een rechtvaardiger wereld. Persoonlijk hebben ze er vaak niets bij gewonnen maar als geheel is de mensheid wel vooruit aan het gaan. Aan de andere kant, slaat het niet een beetje door metal die rechtsbescherming van ambtenaren?’
De Hork lacht.
”Dat is inderdaad een veelgehoorde klacht, vooral van directarissen en politici. Maar heb je wel eens nagedacht over hoe het zit met de rechtsbescherming die directarissen en politici hebben?”
‘Hoe bedoel je, Hork? Die ambtenaar kan toch vrij procederen?’
“Laten we even een paa rduizend jaar terug gaan. Wat deden holbewoners als zij vonden dat iemand anders hen onrechtvaardig had behandeld?”
‘Oeps. Eh.. Knuppel gepakt en er op los slaan denk ik.’
“Precies. En wat gebeurt er met de ambtenaar die met een honkbalknuppel verhaal komt halen op het stadhuis?”
‘Ja belachelijk. Die wordt natuurlijk meteen door de politie afgevoerd.’
“Precies. Zonet zei je dat ambtenaren veel kunnen procederen. De werkgever kan en mag dit ook. Die gaat vaak liever in beroep dan toegeven dat hij ongelijk heeft.En daarmee halen sommige werkgevers het bloed onder de nagels van de ambtenaar vandaan. Hij zit in een ellenlange procedure terwijl de directaris en burgemeester en wethouders lekker verschanst in hun ivoren toren de zaak zitten te traineren in de hoop dat onze ambtenaar afhaakt. En dat alles beschermd door de wet en de politie.Want o wee de ambtenaar die langskomt met een knuppel. Zelfs de rechter zal hem vertellen dat dit niet de methode is om in een beschaafde maatschappij als de onze je recht te halen.”
‘Mmm. Zo heb ik er nog nooit over nagedacht.’
“Nee. Meestal hoor je ook alleen maar de machthebbers die met luid misbaar klagen over de rechtsbescherming van de ambtenaar. Op zo’n moment moet ik altijd denken aan dat verwende prinsesje:“
De Hork zet een hoog huilerig stemmetje op.
“O, wat klagen de slaven toch hard. Dat doet zóóóó’n pijn aan mijn delicate oortjes. Kan iemand ze wat harder slaan zodat ze hun mond houden?”
Frits begin te lachen.
‘Oké Hork. Je punt is duidelijk.’
De Hork lacht ook.
“Ja Frits. Er zijn meer overeenkomsten tussen delicate prinsesjes en belangrijkefunctionarissen dan je denkt.”
‘Yep. Maar hoe ging het nou verder met die fusie?’
“Oh ja. Ik was even afgedwaald. Er zat nog wel een leuk staartje aan dat muisje. Eerst nog even een biertje bestellen?”
‘Prima idee Hork. Ober!’

De Hork kijkt wat verder als het om rechtsbescherming gaat. In de beschermde ivoren toren is het verleidelijk voor bestuurders om de oren te sluiten en het personeel toe te roepen dat het maar stoer moet zijn. Veel bestuurders zijn niet bestand tegen deze verleiding. Wat hiervan de gevolgen kunnen zijn laat de Hork in het vervolg zien…

Een onverwacht effect.

‘Proost Hork.’
“Proost Frits.”
‘Oké. Dat staartje nog.’
“Yep. Die directaris wilde de fusie ook gebruiken om de organisatie wat af te slanken. Dus in de nieuwe organisatie zaten nogal wat minder banen. Tegelijkertijd kwam er al die stoere praat van de leiding dat het personeel niet moest zeuren maar doorbijten. En naar wie gingen de leuke baantjes ook alweer? Net zoals in jouw partij Frits?”
‘Hoho Hork. Nou oké, naar de mensen van de grootste partij.’
“Oké. En wat gaan de mensen van de kleinste partij doen als ze dat zien en daarbij ook nog een vermindering van het aantal functies?”
Frits denkt even na. Dan begint hij te grinniken.
‘Die gaan solliciteren Hork. Gebeurde er wat ik nu denk?’
De Hork begint ook te grinniken.
“Heel goed Frits. De directaris wilde met wat minder mensen door. Velen hebben dat niet afgewacht. Binnen een half jaar had de organisatie zo’n zestig vacatures, en met name in de zogenaamde bureaufuncties, en dit op een totaal van zo’n zeshonderd banen. Dus je kunt je de paniek wel voorstellen.”
Frits schatert het nu uit.
‘Ha ha. Een goed voorbeeld van boontje komt om zijn loontje. Wat een bak zeg. Ik neem aan dat ze die directaris er meteen uitgeschopt hebben.’
De Hork lacht ook.
“Vergeet het maar Frits. Die is vrolijk verder gegaan.”
Frits ontnuchtert snel.
‘Wááát!? Die hebben ze laten zitten?’
“Yep. Het werd gepresenteerd als een onverwacht effect. En wat kan een directaris er nou aan doen dat er mensen zijn die solliciteren naar een andere baan?”
‘Holy shit, zeg. Dus dat loopt nog steeds rond?’
“Yep. Sterker nog. Het College was blij met deze ‘krachtige’ directaris. Want het is goed om in een noodsituatie als deze iemand aan het roer te hebben die dit probleem voortvarend oplost.”
‘Nogal mooi zeg. Eerst laten ze die vent de zaak doen ontsporen en dan wordt hij ook nog als redder in nood ingehaald. Ongelooflijk!’
“Dat zou je denken Frits. Maar zeg eens eerlijk. Wat had jij in die situatie als gemeenteraadslid gedaan? Zoals ik hier beschreven heb sla je steil achterover van dit gedrag. Maar de gemeenteraadsleden daar zagen alleen de buitenkant. En dan is het niet zo makkelijk om te concluderen dat die directaris weg moet.”
‘Mmm. Daar heb je gelijk in Hork. Na zo’n verhaal is het makkelijk brullen maar in de praktijk zitten er heel wat haken en ogen aan. Als je dit echt wilt aanpakken dan is het zaak om er in een vroeg stadium bij te zijn. Achteraf kun je er alleen iets aan doen door al die mensen die weggegaan zijn te interviewen. En dat doet de Gemeenteraad niet zo snel.’
“Precies. Je staat op afstand. Eventueel kun je het een wethouder moeilijk maken. Maar echt tot de kern kom je alleen met..?”
‘Ja. Ik zie hem al. Met een enquête. Poeh Hork. Ik geloof dat ik hier nog maar eens rustig over moet nadenken.’
“Dat is zeker de moeite waard Frits. En bedenk ook: voorkomen is beter dan genezen.”
‘Mmm. Dat is waar Hork. Je bedoelt in feite dat ik nu nog wat kan doen aan de benoeming van wethouders en directaris. En over een jaar is het te laat.’
“Precies. Sterkte Frits!”
‘Dank je Hork. Dat zal ik zeker nodig hebben.’

Ja, dat was een onverwacht einde. In plaats van te veel mensen hield de organisatie te weinig mensen over. Dat was nou ook weer niet de bedoeling. Wellicht het verdiende loon voor die directaris en College, maar ook goed voor de burgers van de gemeente…?