Niet mijn wil, o Dobbelsteen,
maar Uw wil geschiede.
Luke Rhinehart, The Dice Man
Het College haalt een truc uit. De Hork biedt een onorthodoxe oplossing, geïnspireerd door Machiavelli. Hierdoor komt de actie van het College als een boemerang terug…
Frits voelt zich in de hoek gezet
Frits zit heerlijk in het zonnetje op het terras. In de verte komt de Hork aanlopen. Frits zwaait en wenkt de ober.
‘Twee bier graag.’
“Ha, die Frits. Hoe is het?”
‘Alles wel Hork. De zon schijnt en het bier komt er aan. Wat wil een mens nog meer?’
“Dat het morgen ook zo is,Frits. Ah, daar is het bier. Gezondheid.”
‘Proost Hork.’
Frits kijkt wat peinzend voor zich uit.
“Hé Frits. Wat zit jij te piekeren?”
Frits schrikt wakker.
‘Oh. Sorry Hork. Ik zat te denken aan een geintje dat het College vorige week geflikt heeft.’
“Aha. En… welke streek hebben ze nu weer uitgehaald?”
‘Nou. Het is wel subtiel dit keer. Weet je nog van die doorlopende soap van de Welzijnsinstelling?Elk jaar moest er meer geld bij en elk jaar beloofde de wethouder dat hij krachtig zou optreden.’
“Ja, dat weet ik nog. Was nog een leuk item bij de verkiezingen, als ik het me goed herinner.”
‘Klopt. Nou, die verkiezingen zijn geweest. Dezelfde wethouder heeft weer die portefeuille gekregen. Dus we dachten dat we daar maar eens een goedgesprek mee moesten hebben na de formatie. Wat doet het College? Ze meldt de Gemeenteraad dat alle wethouders zich collectief verantwoordelijk achten voor de sanering van die tent.’
“Ho ho. Klinkt stoer, om er zo gezamenlijk de schouders onder te zetten.”
‘Precies. Aan de andere kant… de wethouder ontspringt de dans. En zo goed heeft hij het nou ook niet weer gedaan.’
“Nee. Wel een slimme actie van die wethouder. Lekker onderduiken in de collectieve verantwoordelijkheid onder het mom van samenwerking. Fraai gespeeld.Mijn complimenten voor zijn politieke talenten.”
‘Dat is waar. Politiek heeft hij het handig gespeeld. Maar hoe krijg ik hem nu in mijn kladden.Hij lijkt wel ongrijpbaar geworden.’
“Goeie vraag Frits. En ongrijpbaar is hij.”
‘Hmm. Dus er niets aan te doen. Nogal klote zeg.’
“Ho ho Frits. Ik zei dat je de wethouder niet kan grijpen. Maar er is wel degelijk iets te doen in deze situatie.”
‘Denk je?’
“Yep.”
Frits wil de wethouder stoppen, maar dit lukt niet. De Hork zal laten zien dat het beter is om met de beweging mee te gaan. Net als bij judo maakt hij dan gebruik van de kracht van de tegenstander. Met verbluffend resultaat…
Enschedé en de commissie Oosting
‘Ik ben erg benieuwd, Hork.Suggesties?’
“Dit doet me denken aan die vuurwerkramp in Enschedé destijds. Een stuk of zes ministeries warener bij betrokken. Iedereen was verantwoordelijk en dus…?”
‘En dus niemand. Ja, dat weet ik nog. Veel geouwehoer en niemand die aftreedt. Terwijl toch de hele wijk lucht in was gevlogen. Veel doden en jarenlang ellende. Ze zitten nu nóg te steggelen over de gevolgen.’
“Precies. En alles was nog wel zo mooi uitgezocht door de commissie Oosting.”
‘Klopt. En daarna ging het in Den Haag alleen nog maar over de haantjes daar en waren de slachtoffers volledig uit het beeld verdwenen. En vervolgens gebeurde er niets. Heel Nederland had een smerige smaak in de mond.Getverdemme, wat was dat een vertoning, zeg.”
“Helemaal mee eens. En nu dreigt bij jullie hetzelfde. Zullen we eens kijken wat we van Enschedé kunnen leren. Wie weet levert het nog iets moois op.”
‘Oké Hork. Ik ben benieuwd wat er uit komt. Eh, nog een biertje? Ik vermoed dat er weer een heelverhaal komt.’
De Hork lacht.
“Helemaal gelijk Frits.Graag.”
Frits wenkt de ober. Die tapt en brengt twee verse glazen.
“Proost Frits. Op de mensen van Enschedé.”
‘Op de mensen van Enschedé Hork. Proost.’
Ja. Wellicht herinnert u zich deze affaire nog. Uiteraard is het onderliggende mechanisme – iedereen is verantwoordelijk, dus niemand is verantwoordelijk – een veel voorkomend verschijnsel. De Hork gaat hier nader op in. Laten we gaan kijken wat hij hierover te melden heeft…
De Hork begint een casino
“Goed.Daar gaan we. Na het rapport Oosting was de vraag van de politieke verantwoordelijkheid weer actueel. Bij zes ministeries is iets fout gegaan. Collectieve verantwoordelijkheid dus. Hoe moet nu politiek Den Haag vorm geven aan de politieke verantwoordelijkheid? Alle zes,niemand of één minister aftreden?
Alle zes aftreden wordt door velen te zwaar gevonden. Geen enkele wordt door velen als onbevredigend ervaren. Dan maar één minister weg. Maar welke minister moet dat zijn? En daar begint het zwartepieten. Als na een heftige discussie er één het onderspit delft zal dit geen recht doen aan de collectieve verantwoordelijkheid. Tevens zullen partijen vanuit dit gevecht weer rekeningen hebben te vereffenen op een latertijdstip. Er is tenslotte door iedereen naar iedereen met modder gegooid. Hiermee dreigt de zaak waar het om draait, zijnde het aanpakken van de aanbevelingen uit het rapport Oosting, op de achtergrond te geraken.”
‘Ja. De essentie wordt volledig uit het oog verloren. Op zich geen onbekend fenomeen, Hork.’
“Precies Frits. En om dit te voorkomen zal iets anders nodig zijn. En dat is er. De zes betrokken ministers kunnen dit op een andere manier oplossen. Zij kunnen door loting één minister uit hun midden aanwijzen. Ze zijn met zijn zessen, dus met een lijstje met namen en het gooien van een dobbelsteen ben je zo klaar. De ‘gegooide’ minister zal dan aftreden. Zijn/haar partij mag op dat moment een nieuwe minister leveren. Doordat alle ministers een zelfde kans hebben en zich hieraan blootstellen, geven zij inhoud aan hun collectieve en politieke verantwoordelijkheid. De Tweede Kamer hoeft dus geen debatten te voeren over het eventueel heenzenden van een minister. De Tweede Kamer kan vervolgens het inhoudelijke debat voeren over het rapport Oosting.
In het geval de betrokken ministers dit niet doen, kan de Tweede Kamer zelf door loting een minister aanwijzen. In deze minister zegt de Tweede Kamer dan het vertrouwen op.
Als de Tweede Kamer deze methode toepast zal dit ook een gunstig effect hebben op het handelen van ministers, en ministeries, in de toekomst. Nu is het nog zo dat er niemand weg hoeft bij een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Hetgeen een vrijbrief is om dan maar niets te doen. Loten wie er weggaat is een goede aansporing voor huidige en toekomstige ministers om daadwerkelijk gezamenlijk te zorgen voor die zaken waarvoor zij collectief verantwoordelijk zijn.
Uiteraard kunnen in Enschedé het College en de Gemeenteraad, een zelfde procedure volgen.”
Frits lacht.
‘Ja hoor. Dit is weer een typische Hork-oplossing. Ik zie die ministers al luidruchtig protesteren. Ha, bij loten verliezen ze de controle over het proces en over het parlement. Dat zie ik ze nog niet zo snel doen, Hork.’
“Klopt Frits. Daarom moet het parlement ook ingrijpen als de ministers zelf niets doen. Het parlement is tenslotte de baas, niet de ministers. Lijkt me wel een mooi beeld: de voorzitter rolt een kingsize dobbelsteen door de Tweede Kamer.”
‘Ja. Lijkt me mooie televisie. Waarschijnlijk, als ze het al doen, wordt het gewoon beschaafd lootjes trekken.’
“Dat denk ik ook, Frits.”
De oplossing van de Hork oogt spectaculair. Maar, zoals dat heet, het werkt wel! Wellicht zegt u nu dat het niet eerlijk is dat die ene minister die weg moet. Oppervlakkig bekeken klopt dat. Wat wel eerlijk is, is dat ze alle zes dezelfde kans hebben om weg te moeten. Waarschijnlijk loten ze ook liever dan dat ze alle zes weg moeten. En trouwens, waren de ramp en de verwaarlozing door de overheid dan wel eerlijk?
Maar, wat doet Frits?
“En… wat wordt het bij jou in de Gemeenteraad?”
‘Shit. Dat was ik even helemaal vergeten. Oei. Deze oplossing betekent dus dat we in de Raad lootjes gaan trekken om te bepalen welke wethouder op zijn donder krijgt.’
Frits fluit voor zich uit.
De Hork glimlacht.
“Ja, Frits. Lachen om Den Haag is één, zelf doen in de Gemeenteraad is twee.”
‘Klopt Hork. Maar ik zie je punt. Hierdoor wordt de manoeuvre van het College wel geneutraliseerd. Mmm. Ik zie het al voor me. Motie van afkeuring voorlezen. Bij de naam van de wethouder even stoppen om een dobbelsteen te gooien. Naam invullen en motie afsluiten. Is wél spectaculair.’
“Yep. Een paar medestanders organiseren zou wel handig zijn.”
‘Ja. Zeker weten. Mmm. Leuk.’
“Leuk is het zeker. En nuttig ook. Doe dit één keer en ze kijken in de toekomst nog wel linker uit om nog eens zo’n truc uit te halen.”
‘En daar was het toch allemaal om te doen. Overigens Hork, hoe kom je toch op dit soort ideeën?’
“Machiavelli lezen.”
‘Machiavelli?’
“Ja, Machiavelli. Machiavelli beschrijft hoe de Romeinen een opstandige stad in bedwang hielden. Ze stelden de mannelijke inwoners op een rij en hakten elke tiende man de kop af. Decimeren heet dat. Bruut, maar effectief.”
‘Oef. Dat kun je wel zeggen. Maar hoofden afhakken doen wij niet meer. Dus wat is de connectie?’
“Het hoofden afhakken oogt spectaculair. Maar de essentie zit in de willekeur. Dat is een ernstige aansporing om in de toekomst niets tegen de Romeinen te ondernemen. Tevens worden mensen die toch wat willen dan wel door de rest tegengehouden. Dit gebeurt ook als je om ministers gaat dobbelen. Ze worden sterk gestimuleerd om samen te werken. En wie niet mee wil doen, zal er door de anderen wel bijgesleept worden.Want de rest heeft geen zin het risico van loten te lopen omdat er ééntje bijzit die niet mee wil doen. Zo breng je het algemeen belang in lijn met het eigenbelang van de ministers. Of, in jouw geval, de wethouders. En laat dat nu juist de bedoeling zijn.”
‘Helemaal mee eens Hork.Nou, dit verhaal verdient een biertje. Nog eentje doen?’
“Graag.”
Ja. De Romeinen deden het al meer dan 2000 jaar geleden. Niets nieuws onder de zon dus. En wat zij konden, kunnen wij ook. Zij het iets minder gewelddadig. En wat zal Frits gaan doen? Dat vertelt het verhaal helaas niet. Het is tenslotte geen heldenroman. Overigens, hoe zijn dit soort zaken in uw Gemeenteraad geregeld?